του Γιώργου Π. Δημακόγιαννη*
«Από το Ιερόν και Ακαταγώνιστον Κειμηλιαρχείον τού Γένους των Ελλήνων»1
Τη Δευτέρα της Λαμπρής, Δευτέρα 6 Μαΐου 2024, στο έθιμο "τού Σταυρού" με τις περίφημες παραδοσιακές κουλούρες και τα κεντητά λαμπριάτικα ψωμιά, βρεθήκαμε στο Φλομοχώρι, ένα χαρακτηριστικό και εντυπωσιακό πυργοχώρι, στην ανατολική (προσηλιακή) Μάνη.
Ο δραστήριος Εκπολιτιστικός Σύλλογος Φλωμοχωριτών "Η Αγία Τριάς", με τον πρόεδρο του Χρήστο Μπουράνη και τα μέλη του ΔΣ, σε συνεργασία με τον άξιο εφημέριο π. Κωνσταντίνο Παντελεάκο, μετά την θεία λειτουργία και τη μετάβαση στο κοιμητήριο, μετά και την λιτανεία στο χωριό, μάς προσκάλεσαν το μεσημέρι στην μεγάλη πλατεία για εκδήλωση που σχετιζόταν με την ιστορική και λαογραφική προσέγγιση τού παλαιότατου μανιάτικου εθίμου "του Σταυρού". Εθίμου που αναζωπυρώθηκε στις μέρες μας, με την συνδρομή και τής γνωστής συμπατριώτισσάς μας συγγραφέως Ελένης Τζικάκου, η οποία είχε προετοιμάσει σε συνεργασία με τις Μανιάτισσες και τους Μανιάτες κάθε ηλικίας, ντόπιους και αποδήμους, την παρασκευή των εντυπωσιακών παραδοσιακών λαμπροκουλούρων, αλλά και τη δική μου, για μια αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο, αλλά και την έκτακτη δημοπρασία που ακολούθησε!...
- Ένα μεγάλο εύγε κι από εδώ στον εφημέριο, τον σύλλογο, αλλά και κάθε Φλομοχωρίτη ξεχωριστά, που συμμετείχε με το δικό του τρόπο στα συγκινητικά δρώμενα τής ημέρας τα οποία ενώνουν το χωριό και μας συνδέουν με τους προγόνους, τις ρίζες και τις παραδόσεις μας...
Το ιστορικό πλαίσιο
Αρχές της άνοιξης του έτους 1780 (σαράντα χρόνους προ της Εθνεγερσίας) ο πασάς του Μοριά, συνεννοημένος με τον στόλαρχο καπουδάν πασά και κατ’ εντολή της Υψηλής Πύλης, κάλεσε τρεις «κεφαλές» της Ανατολικής (Προσηλιακής) Μάνης, την εποχή εκείνη, τον Έξαρχο Γρηγοράκη (περιοχή Σκουταρίου), τον Καβαλλιεράκη (περιοχή Καρυουπόλεως) και τον Πετροπουλάκη (περιοχή Πάνιτσας – Μαλευρίου), στην Τρίπολη, «να συνεννοηθούν για θέματα της Μάνης»... Ο Καβαλλιεράκης δεν πήγε. Ο Έξαρχος και ο Πετροπουλάκης πήγαν και αρχικά έτυχαν καλής υποδοχής. Έπειτα όμως από δύο ημέρες βρέθηκαν ανασκολοπισμένοι…
"Χτυπούν καμπάνες λυπηρά σ’ όλη(ς) τη(ς) Μάνης τα χωιριά
και οι Μανιάτες ερωτούν για ποιόνε τάχατες χτυπούν…
Κι ένα γεράκι απ’ αψηλά έσκουξε και τους απαντά:
-Οι Τούρκοι στην Τροπολιτσά σκοτώσασι με μπαμπεσιά
τον Έξαρχο τον Αρχηγό του Ληγοράκη τον υιγιό.
Τ’ αγροίκησε η Μανιατουριά και ξεσηκώθη στα άρματα
άντρες, γυναίκες και παιδιά πάσι(=πηγαίνουν) στα Ληγοριάνικα.
Ολούθ’ εξεκινήσασι με πόνους κι αναστεναγμούς
και με κουλούιρια στην ποϊδιά και με αυγά στην ζουναϊριά.2
Ακούει η Μάνα τι(ς) βουές, (β)λέπει και τι(ς) παρηγοριές,
και κάνει πέτρα την (γ)καρδιά και βγαίνει όξου και μιλά:
-Μανιάτες και Μανιάτιζες στον Έξαρχο δεν μοιάζουσι
παρηγοριές και κλάματα και βαριαναστενά(γ)ματα.
Δεν πάν’ κουλούρια στην ποϊδιά, ούτε αυγά στην ζουναριά,
μόνο του μοιάζει δίκιωμα, ντελέγκου και ογλήγορα.
Και ο Μανιάτικος λαός έκαμε όρκο στο Θεό,
ξεκίνησε με τον Σταυρό να κυριεύσει τον οχτρό.
Τράβηξε για τον Πασσαβά που ’ταν οι Τούρκοι κι ο Αγάς
και ρίχτηκε με τα σπαϊθιά κι έκαμε δίκια κι άδικα.
Το κάστρο ξαρματώθηκε κι ο Έξαρχος δικιώθηκε
με χίλια τούρκικα κορμιά τον δίκιωσε η Μανιατουριά…"3
Τη Δευτέρα του Πάσχα, μετά την απελευθέρωση του Κάστρου του Πασσαβά και την σκληρή τιμωρία όλων των Τούρκων (που είχαν και τις οικογένειές τους εκεί), οι Μανιάτες πήγανε στον τάφο του Εξάρχου και του Πετροπουλάκη, αλλά και στα κοιμητήρια των δικών τους χωριών, για να «μεταφέρουν» στους νεκρούς τους το μήνυμα της Νίκης και της Ανάστασης...
Σε ανάμνηση αυτού του ιστορικού γεγονότος, καθιερώθηκε στα χωριά της Μάνης, πάντα κατά τη Δευτέρα του Πάσχα, η επίσκεψη στα κοιμητήρια και στους τάφους των προσφιλών νεκρών με λαμπροκουλούρες και κόκκινα αυγά, μετά η περιφορά του Σταυρού σε όλο το χωριό με επικεφαλής τον ιερέα και τους ιεροψάλτες, αλλά και σε κάποια χωριά μας «το φιλί της αγάπης» στην πλατεία του χωριού, η τελετή συμφιλίωσης των μανιάτικων οικογενειών… Έθιμα μοναδικά που επιβιώνουν ακέραια ως τις ημέρες μας…
Παραπομπές:
(1) «το Ιερόν και Ακαταγώνιστον Κειμηλαρχείον του Γένους των Ελλήνων», ήταν η αγαπημένη έκφραση για την Μάνη τού μακαριστού Μητροπολίτη Μάνης Χρυσοστόμου Β’ (1933-2017).
(2) συνηθίζεται ακόμη και σήμερα, στα χωριά της Μάνης, στους πενθούντες να προσφέρονται εορταστικά εδέσματα από συγγενείς και φίλους, αφού οι ίδιοι είναι αμαρτία να τα παρασκευάσουν την μακρά περίοδο του πένθους τους.
(3 το γνωστό μανιάτικο (τραγουδο)μοιρολόι για τον εθνομάρτυρα Έξαρχο Γρηγοράκη.
* Ο Γ. Δημακόγιαννης είναι εκδότης της «Αδούλωτης Μάνης» και αντιπρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Ανατ. Μάνης
